Designen met DNA en bouwen met biologie

Nu de informatierevolutie niet meer weg te denken is, staat er alweer een nieuwe evolutie voor de deur. CRISPR, een techniek die ons in staat stelt om het erfelijk materiaal van plant, mens en dier volledig te herschrijven, maakt het mogelijk om elk organisme volledig naar onze hand te zetten. De VPRO Tegenlicht-aflevering ‘Dokteren met DNA’ gaat in op de boeiende ethische discussie die gepaard gaat met het oplossen van ziektes enerzijds en het creëren van ‘designer babies’ anderzijds. Wij gaan in dit artikel dieper in op wat biotech kan betekenen voor de creatieve sector.

Om beter te begrijpen wat ‘biotechnologie’ nu juist is en welke rol het zal kunnen spelen in de creatieve sector gingen we in gesprek met twee experts.

Niek D’Hondt is bioloog en co-founder van de non-profitorganisatie ReaGent. Met het eerste DIY-biolab in Vlaanderen tast ReaGent de grenzen af van ‘citizen science’, wetenschap voor en door burgers. In het open labo is iedereen welkom om bijvoorbeeld zelf bacterieel leder te laten groeien of objecten uit paddenstoelen te creëren.

Matthijs De Block focust als kunstenaar, designer en ondernemer op menselijke interactie, innovatie en technologie. Op 22-jarige leeftijd startte hij zijn creatieve studio Superserieus en drie jaar later samen met drie partners innovatiebureau Kunigi. Naast betaalde opdrachten verdiept hij zich vandaag steeds meer in eigen werk. In een eigen creatief laboratorium in Antwerpen experimenteert hij met nieuwe technologieën en innovaties.

De mens in relatie met biotechnologie

 

‘Technologie’ is niet altijd even makkelijk te vatten, begrijpen of zelfs ‘zien’. Wat is ‘big data’? En hoe visualiseer je de ‘cloud’ waar we allemaal ondertussen onze gegevens in opslaan? Technologie blijft vaak vaag, maar een tablet, smart watch of phone kan je nog vasthouden en zien. CRISPR kan een lettertje in je DNA gaan veranderen en brengt die hele ‘onzichtbaarheid’ van technologie naar een ander niveau.

Of zoals Niek D’Hondt het verwoordt: “We hebben als mens een soort inherente angst voor het nieuwe en voor nieuwe technologie. Tot vandaag was dat om een of andere manier nog OK, want computers staan er gewoon en als je er geen zin in hebt, trek je de stekker uit. We zien nu dat artificiële intelligentie onze angst groter maakt, maar als je het hebt over DNA sluit de deur helemaal voor veel mensen, want dan wordt het echt existentieel: het gaat over wie jij als mens bent.”

Of dit alles nu écht een huis-tuin- en keukentechnologie zal worden of zich eerder beschermd in laboratoria zal ontwikkelen, daar zijn de meningen verdeeld over. Waar iedereen het wél over eens is, is dat er zich een erg complexe materie ontplooit en dat er een interessant debat ontstaat over de maakbaarheid van de mens en de levensbelangrijke vragen die daaraan gekoppeld worden.

 

Zoals je in software de broncode zou veranderen om een commando te geven (‘vanaf nu werk je zo’), zo kan je in een bacterie ook het DNA
(of ook ‘de broncode van het leven’) veranderen.”

Niek D’Hondt, – bioloog en co-founder ReaGent

 

Wat de rol van de creatieve sector in dit alles zal zijn valt volgens Matthijs De Block als volgt samen te vatten: “De creatieve sector wordt steeds relevanter in elk domein, ook in biotech. De uitdaging zit vooral in creatieve geesten laten samenwerken met wetenschappers rond dit thema.”

We vinden steeds meer succesvolle kruisbestuivingen tussen creativiteit en universiteit terug.

In eigen land heeft Gluon — het Brusselse platform voor kunst, wetenschap en technologie — een ‘scientists in residence’-programma uitgewerkt en ook ReaGent brengt die twee werelden samen via het open labo en een reeks evenementen.

Niek voegt er nog aan toe dat het een relatie in twee richtingen is. De wetenschap heeft er ongetwijfeld baat bij om de creatieve sector in te schakelen om de hele vertaalslag naar het grote publiek te maken, maar omgekeerd kan de creatieve sector ook op een heel nieuwe manier gaan ontwerpen en beroep doen op biotechnologie. “Neem bijvoorbeeld een paddenstoel die in staat is om een bepaalde mooie kleur rood te creëren die je nog nooit ergens anders gezien hebt, maar de paddestoel is dodelijk bij aanraking. Je kan dan gaan uitzoeken vanwaar rode kleur komt, dat stukje uit het DNA halen en ergens anders in steken.”

 

 

Architectuur van de toekomst

 

Wanneer we Niek vragen naar een concrete toepassing uit de creatieve sector in hun werk, komen we onmiddellijk bij architectuur uit en verwijst hij naar Elise Elsacker (architecte, co-founder van Glimps en onderzoeker aan de VUB). “Vanuit het vraagstuk dat ze niet meer met beton wilde werken, klopte Elise bij ReaGent aan. Samen werkten ze verder op een geschikt biomateriaal en Elise onderzoekt nu hoe ze robotica kan gebruiken om vanuit dit groeiende materiaal zaken te gaan printen.”

Ook Matthijs ziet grote opportuniteiten voor de ‘architectuur van de toekomst’: “We moeten evolueren naar een systeem waarbij elk product en gebouw deel uitmaakt van de natuur. We gaan al die richting uit met de circulaire economie.

De volgende stap is dat materialen steeds organischer worden waardoor ze een positieve bijdrage leveren aan de omgeving.

Zo wordt in de toekomst een product of gebouw een door de mens gemaakt organisme, onderdeel van een complex florerend ecosysteem. Stel je voor dat het marmer in je keuken tegelijkertijd de lucht zuivert. Het lijkt soms een verre toekomstdroom, maar er worden nu al microben in beton verwerkt die barsten

 

“De voornaamste tip die ik kan geven aan creatieve ondernemers? Gewoon doen!”

Matthijs De Block, – kunstenaar, designer en ondernemer

 

Nog even ter verduidelijking: je hoeft geen oren op je armen te laten groeien om als creatieveling aan de slag te gaan met biotechnologie. Maar wat doe je dan wél en hoe start je met dit alles?

ReaGent krijgt veel designers, kunstenaars en architecten over de vloer. Vaak hebben ze al wel gehoord van zwammenmateriaal, maar ontbreken ze de nodige wetenschappelijke bagage om er echt op een constructieve manier mee aan de slag te gaan. “De moeilijkheid voor veel ontwerpers is dat je aanvankelijk best wat tijd moet investeren en wat mislukkingen moet ondergaan om iets te bereiken. In de onderzoekswereld is dat trial and error-gegeven dagelijkse kost. Er zijn kunstenaars die echt tot in detail willen weten hoe alles in elkaar zit om er interessante dingen mee te kunnen doen.”

Matthijs beaamt het feit dat je als ondernemer bereid moet zijn om eerst te investeren in onderzoek. “Denk na over je impact. Het is niet omdat iets innovatief is, dat het een positieve evolutie gaat teweegbrengen in de markt. Omring je dus met de juiste mensen. Nu we aan het begin van een biotechnologische revolutie staan, is het nog crucialer om samen te werken met de juiste mensen om complexe problemen op te lossen.”

Een hele boterham? Matthijs benadrukt dat het allemaal vaak veel complexer lijkt dan het is. “De voornaamste tip die ik kan geven aan creatieve ondernemers? Gewoon doen! Te weinig mensen durven aan de slag te gaan en dat is jammer. Eens je van start gaat, blijft de goesting naar meer ongetwijfeld groeien!”